Platform Funerair Erfgoed: de beleving van begraafplaatsen

Op 14 februari 2024 was er in Amersfoort bij de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed weer een bijeenkomst van het Platform Funerair Erfgoed. Dagvoorzitter Bert Lever introduceerde het thema: hoe beleef je begraafplaatsen? Welke functies hebben ze? Hoe houden we die het beste in stand?
Dat die beleving moeilijk in concrete feiten en criteria is uit te drukken, bleek al snel in de volgende presentatie, van Leon Bok. Slecht weer, rommel op de paden, wateroverlast, matig onderhoud – die dragen allemaal niet bij aan een optimale beleving van kerkhof en begraafplaats. Ook al omdat niet iedereen dezelfde eisen stelt, is het moeilijk positieve adviezen te geven: wat passend onderhoud en goede beplanting zijn, daar verschillen de meningen vaak genoeg over.

Moscowa
Teamleider Sherideen van der Mijl wist met veel concrete voorbeelden van haar werkplek, begraafplaats en crematorium Moscowa in Arnhem, duidelijk te maken wat kan bijdragen aan een optimale beleving. Onder andere de inrichting van de velden, het plaatsen van kunstzinnige urnen en het vertellen van het verhaal achter de steen zijn voor Moscowa belangrijke middelen. Van alles passeerde de revue: een gevarieerde omgang met de natuur, het accent op de combinatie van cremeren en begraven, nabestaanden stimuleren om kunst te plaatsen, het organiseren van wandelingen, herdenkingen, lichtjesavonden, activiteiten tijdens Open Monumentendagen, etc. Persoonlijk contact met de nabestaanden is een voorname factor. Moscowa ruimt selectief met oog voor de cultuurhistorische waarde van graven.

Zinvolle functies
Maurice Heemels, van de Stichting Funerair Erfgoed Limburg, benadrukte vier zinvolle functies van begraafplaatsen: de historische, sociale, maatschappelijke en educatieve functie.
Hij vroeg ook expliciet aandacht voor de kaalslag op begraafplaatsen in Limburg: ‘Het kerkhof is op sterven na dood.’ Er wordt te veel geruimd zonder vooraf de waarde van een graf te analyseren. Meer mensen moeten zich ervan bewust worden dat er een grafcultuur aan het verdwijnen is. Hij noemde de introductie van het parochieel monument. Lokaal mensen enthousiasmeren, daar gaat het om.

Heldere afspraken
Landschapsarchitect Karsten Orth vertelde over groenstructuur, ecologische beheer, etc. van de begraafplaats Soerenseweg in Apeldoorn. De factor tijd blijkt cruciaal, met name voor de boomstructuur, waarbij een ingreep soms pas over vijftig jaar effect heeft. Hij schetste wie er allemaal belang hebben bij zo’n begraafplaats. Heldere afspraken zijn daarom noodzaak, geprioriteerd: 1. de functie als begraafplaats gaat altijd voor, 2. behoud monumentale graven, 3. leefbaarheid voor de laanbomen, 4. ecologisch beheer, 5. grafbeplanting. Begraafplaats Soerenseweg streeft uiteindelijk naar 100% ecologisch beheer.

Sarcofaagje
Pluc Plaatsman, voorzitter van de plaatselijke commissie van de Stichting Groninger Kerken in Thesinge, hield een enthousiast verhaal over de kerkjes op het Groningse platteland. De kerk in zijn dorp is nu een ruimte voor concerten, toneel, begrafenissen, etc. De plaatselijke commissie doet veel, samen met een kleine vijftig vrijwilligers (op een bevolking van 450). Zijn verhaal illustreert welk een bindend sociaal element de zorg voor de kerk voor het dorp is. Vindingrijk zijn ze in manieren om het kerkhof interessanter te maken, met extra voorwerpen, bijbehorende verhalen en filmpjes, inclusief Thesinger sarcofaagjes (een prettig koekje). Archeologisch onderzoek rond de kerk draagt daar ook aan bij. Ook dit kerkje gaat op weg naar meer biodiversiteit via ecologisch beheer.

Bert Lever nam acht jaar geleden als voorzitter van Terebinth het initiatief tot deze bijeenkomsten en beleefde op 14 februari zijn laatste optreden als dagvoorzitter. Het Platform Funerair Erfgoed is nu onderdeel geworden van de platforms van de RCE.

De bijeenkomsten zijn terug te zien via de site van de RCE, onder Platform Funerair Erfgoed.