Home >> Publicaties >> Verslagen >>Verslag themamiddag bezoek APZ Wolfheze

6 januari 2025

Op 22 november jl. bezochten we het Historische Museum APZ en de begraafplaats van het voormalige Algemeen Psychiatrisch Ziekenhuis Wolfheze. Dit gebeurde naar aanleiding van nummer 3 van ons blad (jaargang 2024), een themanummer over de geschiedenis van begraafplaatsen bij psychiatrische instellingen. Museum en begraafplaats in Wolfheze zijn tegenwoordig onderdeel van Pro Persona, de organisatie waaronder het huidige psychiatrisch ziekenhuis valt.

Bord met leden van het bestuur van de psychiatrische inrichting. Foto Hester van der Hoorn

Indringende kennismaking

De twee groepen deelnemers hadden een gemengde samenstelling: inwoners van Wolfheze, ambtenaren, oud-personeelsleden uit de psychiatrische hulpverlening en ‘gewone’ Terebinth-donateurs. Het had licht gesneeuwd toen de ruim twintig deelnemers aankwamen, maar dat hinderde het programma niet en zorgde voor een serene, winterse sfeer.

Steffie Gomez leidt rond. Foto Ed Kuik.

Verleden en toekomst van de psychiatrie liggen de beheerder van de begraafplaats en de twee rondleiders (vrijwilligers met een flink aantal dienstjaren bij deze instelling) na aan het hart. Steffie Gomez heeft de begraafplaats nu onder haar hoede, terwijl gids Hannie Nusselder jaren geestelijk verzorger bij Pro Persona is geweest en gids Gerda de Boer hier lang als verpleegkundige werkte. Ze vinden het belangrijk te laten zien wat er veranderd is sinds de oprichting in 1906. Hun uitleg is een indringende kennismaking met de geschiedenis van de psychiatrie.

Gerda de Boer in het museum. Foto Ed Kuik

Terug in de maatschappij
Het museum bevindt zich in het gebouw waarin voorheen patiënten met een besmettelijke ziekte werden opgevangen. Nu staat het vol met apparatuur die vroeger in de verpleging werd gebruikt (zoals voor de elektrotherapie en obductie), met foto’s van de instelling en van de mensen die er woonden en werkten.

Het museum geeft alle informatie die nodig is om de context van de begraafplaats te begrijpen. In kort bestek passeren de ontwikkelingen in de psychiatrie de revue: van bad- en bedverpleging via arbeidstherapie en de jaren van de antipsychiatrie naar het huidige streven van integratie van psychiatrische patiënten in de maatschappij. Waren er ooit 850 patiënten intern, nu ligt dat getal onder de 400. De instelling is geen zelfvoorzienende gemeenschap meer en de ambulante zorg is veel belangrijker geworden.

Apparatuur die in de verpleging werd gebruikt. Foto Hester van der Hoorn

Van nummer naar individu
Dit had ook gevolgen voor de begraafplaats. Daar zien we graven van patiënten en van personeelsleden. Veel patiënten zijn in het verleden anoniem begraven, met slechts een grafpaaltje met een nummer bij hun graf. Dat is veranderd, parallel aan de ontwikkeling die van patiënten minder een nummer en meer een individu heeft gemaakt.

Op de begraafplaats vinden we ook een paar grotere monumenten, onder anderen voor de oorlogsslachtoffers onder de bewoners van het APZ: op 17 september 1944 vielen er bommen op het terrein, voorboden van de Slag om Arnhem. In twee verzamelgraven liggen hier in totaal 51 slachtoffers begraven.

Foto Hester van der Hoorn

Op veel plaatsen werden rond 1900 zulke ziekenhuizen gebouwd op ruime landgoederen, zodat patiënten rust konden vinden in het groen. Die tijden zijn voorbij en ook in Wolfheze gaan gebouwen gesloopt worden en zullen er op het terrein luxe appartementen verschijnen, zoals al eerder onder andere ook in Noordwijkerhout gebeurd is. We hebben er echter alle vertrouwen in dat de begraafplaats in Wolfheze intact blijft.

Een van de deelnemers wist ons op deze leerzame middag op de valreep nog een zeventiende begraafplaats in het land te noemen, naast de zestien die we tot dan toe hadden verzameld. Terebinth houdt zich aanbevolen voor meer tips voor uitbreiding van onze lijst.

Foto Hester van der Hoorn

Grondlegger van het museum. Foto Hester van der Hoorn

Verslag themadag begraafplaatsen in Enschede